ROZPRAWKOWE DYLEMATY

Temat rozprawki nadal wzbudza wiele wątpliwości. Czy jest ktoś, kto posiada tajemną wiedzę pozwalającą przygotować uczniów do bezpośredniej konfrontacji z tą formą wypowiedzi? Co to w ogóle znaczy dobrze przygotować ucznia do pisania rozprawki? Jak tego dokonać? Jak walczyć z podstawowymi błędami?

Nie będę skupiać się na zasadach redagowania tej formy wypowiedzi, ponieważ ten wątek został już poruszony niejednokrotnie. Zebrałam za to najczęściej zadawane na moich lekcjach pytania i kilka sposobów na to, jak pomóc uczniom sprostać sygnalizowanym problemom.

PROBLEM NR 1: ALE PO CO MI TO?

POMYSŁY NA ROZWIĄZANIE PROBLEMU

POMYSŁ 1.

Należy zacząć od uświadomienia uczniom celowości – czyli do czego przyda im się umiejętność redagowania rozprawki. Można zacząć od przywołania prozaicznej sytuacji, zainicjować scenkę:

Koleżanka zaprosiła Cię na imprezę, na której będą wszyscy Twoi znajomi. Twoi rodzice nie wyrażają zgody na to, abyś na nią poszła. Przekonaj ich.

Chcecie przełożyć sprawdzian z biologii. Spróbuj ułożyć wypowiedź, w której, jako przewodniczący, przekonasz nauczycielkę do swoich racji.

POMYSŁ 2.

Zadanie dla uczniów: Zapoznajcie się z poniższym cytatem oraz treścią mema i wykonajcie polecenia:

Lepiej jak przemawia siła argumentu, a nie argument siły. (Bogusław Bujak)

źródło: https://demotywatory.pl/

• Wyjaśnijcie, jak rozumiecie słowa Bogusława Bujaka.
• Porozmawiajcie w klasie na temat tego, dlaczego tak ważna we współczesnym świecie jest umiejętność argumentacji? W jakich sytuacjach okazuje się przydatna?

Takie proste, typowe sytuacje  uświadamiają, że umiejętność argumentowania jest potrzebna.

PROBLEM NR 2: JAK ZBUDOWANA JEST ROZPRAWKA?

POMYSŁ NA ROZWIĄZANIE PROBLEMU

POMYSŁ 1.

Tutaj można zaprosić uczniów do wykonania zadania:

Młodzież otrzymuje przykładową rozprawkę, która jest pocięta na części. Pracując w czteroosobowych grupach, uczniowie mają za zadanie ułożyć poszczególne części rozprawki w odpowiedniej kolejności.

POMYSŁ 2.

Inne zadanie polega na tym, aby oznaczyć kolorystycznie poszczególne komponenty rozprawki. Dzieci lubią konkrety – pewne schematy, wzory- na początku niektóre elementy są dla nich czystą abstrakcją (no bo co to znaczy ZAPOWIEDŹ DALSZYCH ROZWAŻAŃ?) – warto pokazać konkretny przykład, aby mogły sobie te elementy zobrazować, utrwalić.

Fragment takiego ćwiczenia (spreparowanego przeze mnie na potrzeby wpisu) wygląda tak:

PROBLEM NR 3: JAK PORADZIĆ SOBIE ZE WSTĘPEM?

Jak zacząć? – jedno z najczęściej zadawanych pytań na moich lekcjach, gdy zabieramy się do pisania rozprawki. O ile moi ósmoklasiści na dobrym poziomie opanowali umiejętność argumentacji, o tyle wstęp stanowi dla nich nie lada wyzwanie. Wielu zaczyna od razu od przedstawienia stanowiska. Staram się tłumaczyć, że rozważania na temat słowa/wyrażenia kluczowego zawartego w poleceniu to dobry sposób na to, żeby wzbogacić pracę, a jednocześnie „nabić” wypracowanie ilością wymaganych słów. Dobrze zredagowany początek pozwala na uzyskanie ok. 30-40 wyrazów jeszcze przed postawieniem tezy.

Jak ćwiczyć umiejętność rozpoczynania rozprawki?

POMYSŁ NA ROZWIĄZANIE PROBLEMU

Uczniowie zostali podzieleni na grupy. Każda otrzymała kilka tematów. Należało znaleźć w każdym słowa kluczowe, a następnie zredagować pierwszy akapit.

Zwróciliśmy uwagę na to, że słowo kluczowe to zazwyczaj pewna wartość albo cecha. Na tablicy umieściłam pytania pomocnicze, które miały na celu nakierować uczniów na odpowiedni tor rozważań.

Co oznacza słowo/ wyrażenie kluczowe? Jaka jest jego definicja?

Na czym polega?

Z czym się wiąże?

Jak zachowuje się człowiek, który odznacza się tą cechą / dla którego istotna jest ta wartość?

Jaka jest ogólna opinia ludzi na temat tej wartości / cechy?

To jest dobra metoda na tzw. rozpisanie uczniów.

PROBLEM NR 4: JAK PORADZIĆ SOBIE Z ARGUMENTACJĄ? JAK ODRÓŻNIĆ ARGUMENT OD PRZYKŁADU?

Rozprawka jest formą wypowiedzi, która wymaga ogromnej dyscypliny myślowej. Aby zachować spójność i logikę wywodu, argumenty nie mogą być przypadkowe. Powinny być tak dobrane, aby prowadziły do wynikającego z nich wniosku. Jak to osiągnąć?

POMYSŁY NA ROZWIĄZANIE PROBLEMU

POMYSŁ 1.:  Mapa myśli

Warto nauczyć dzieci planowania swojej pracy. Można pokazać, jak tworzyć mapę myśli, w której zawarty zostanie szkielet rozprawki, poprzez wypisanie tezy, argumentów i przykładów.

POMYSŁ 2.

Aby pokazać uczniom powiązanie między tezą a argumentacją, można pokusić się o poniższe ćwiczenie.

Do podanych argumentów należy sformułować właściwą tezę.

Teza: ?

Argumenty:

–  Możemy w przyszłości szybciej i łatwiej znaleźć dobrą pracę.

– Umiejętność ta jest przydatna podczas podróży zagranicznych, ponieważ możemy swobodnie poruszać się po obcym kraju.

– Służy to integracji z ludźmi z innych krajów, ponieważ nie ograniczają nas bariery komunikacyjne .

Teza: ?

Argumenty:

– Pasja wyzwala pozytywne emocje, wpływa na dobre samopoczucie i satysfakcję z życia, niezależnie od wieku i płci.

– Nasze zainteresowania mogą się stać źródłem naszego utrzymania.

– Posiadanie zainteresowań sprzyja nawiązywaniu nowych znajomości.

Teza: ?

Argumenty:

– Czynność ta uspokaja i spowalnia bicie serca. Wystarczy 6 minut czytania, żeby zredukować uczucie stresu aż o 60%.

– Czytanie, stymulując prawą półkulę mózgu, rozwija naszą wyobraźnię.

– Książki są skarbnicą wiedzy.

W ten sposób uczniowie widzą realny związek między stanowiskiem a uzasadnieniem.

Wielu uczniów myli też argument z przykładem.  Tutaj należy wyjaśnić, że argument to stwierdzenie uzasadniające lub obalające tezę. Zadaniem przykładu zaś jest ilustrowanie argumentu, tak, aby pomóc wyjaśnić jego znaczenie. Przykład ma wpierać argument, stanowić dowód na to, że sformułowane stwierdzenie jest prawdziwe.

POMYSŁ 3.

Dobrym sposobem na odróżnienie argumentu od przykładu jest METODA PUDEŁKOWA. Sprawdzi się ona na początku, kiedy uczniowie nie znają jeszcze pojęć: TEZA, ARGUMENT I PRZYKŁAD. Na czym to polega?

Przynosimy do klasy kilka pudełek. Na tablicy zapisujemy temat rozprawki, np. Czy warto pomagać innym? Ustalamy wspólne stanowisko i wypracowaną tezę zapisujemy na tablicy, np.

STANOWISKO: Moim zdaniem warto pomagać innym.

Teraz dzielimy uczniów na grupy.

Następnie pytamy, dlaczego tak sądzą? Dlaczego postawili taką tezę? Jakie korzyści płyną z niesienia pomocy potrzebującym?

Każda grupa zapisuje swoje pomysły na odrębnych kartkach. Odczytujemy je na forum. Wybieramy 3 zapisy i każdy umieszczamy na odrębnym pudełku.

Teraz prosimy dzieci, żeby zredagowały notatkę, w której opowiedzą o sytuacji z własnego doświadczenia albo z utworu literackiego, która będzie obrazowała wskazane korzyści, potwierdzała to, co jest na danym pudełku. Uczniowie w grupach redagują notatki i wrzucają do odpowiedniego pudełka.

Na koniec informujemy, że:

– stanowisko zajęte przez uczniów to TEZA,

– to, co widnieje na pudełkach (odpowiedź, dlaczego tak uważają), to ARGUMENT,

– to, co włożyli do pudełek, czyli konkretne sytuacje, o których opowiedzieli, to PRZYKŁADY, które ilustrują argumenty.

W ten sposób uświadomimy uczniom, że argument różni się od przykładu (to, co jest na pudełku, to pewne ogólne sformułowanie, a w środku są konkretne sytuacje, konkretne sceny z udziałem wskazanych bohaterów).

POMYSŁ 4.

W rozwiązaniu trudności odróżnienia przykładu od argumentu  może pomóc również proste ćwiczenie  typu „ROZWIŃ MYŚL”.

Polecenie dla uczniów:

Zilustruj poniższe argumenty odpowiednimi przykładami (Prosimy uczniów, aby w co najmniej pięciu zdaniach rozwinęli podaną myśl, odwołując się do konkretnej sytuacji z wybranej obowiązkowej.)

• Człowiek, który kieruje się w życiu rozsądkiem, unika rozczarowań. Przekonał się o tym…, bohater utworu…
• Pomagając bezinteresownie potrzebującym, uszczęśliwiamy nie tylko innych, ale i samych siebie. Potwierdza to utwór…
• Cierpienie jest często czymś oczyszczającym. Pozwala na odkupienie swoich win. Zrozumiał to…
• Książka może zmienić życie człowieka. Przykładem  bohatera, na którego losy wpłynął utwór literacki, jest ….
• Miłość przynosi niekiedy cierpienie i rozczarowanie. Przekonał się o tym…
• Kara jest konsekwencją winy. Nie można jej uniknąć, ponieważ nie da się uciec przed swoim przeznaczeniem. Potwierdza to utwór…
• Człowiek potrzebuje drugiego człowieka, aby czuć się potrzebnym i kochanym. Kontakt z bliskimi daje poczucie szczęścia. Zrozumiał to
• Niekiedy zaufanie do drugiego człowieka zostaje poddane próbie. Przykładem  bohatera, który zostaje wystawiony na próbę wierności, jest ….

PROBLEM NR 5: CZY MUSZĘ ZACZĄĆ OD ARGUMENTU, CZY MOGĘ OD PRZYKLADU?

Należy jasno i wyraźnie poinformować uczniów, że w rozprawce mogą przyjąć dowolny porządek w uzasadnianiu tezy.

Informacja dla ucznia:

1. Możesz rozpocząć akapit od wprowadzenia argumentu, a następnie rozwinąć go i zilustrować odpowiednim przykładem, według układu:

TEZA – ARGUMENT  – PRZYKŁAD wraz z rozwinięciem (najlepiej podsumowany wnioskiem cząstkowym)

2. Możesz przyjąć inny porządek w uzasadnieniu tezy. Wystarczy odwrócić kolejność wywodu i zacząć akapit od przykładu, który podsumujesz argumentem pełniącym wówczas rolę wniosku lub puenty, efektownie zamykającej twoje rozważania, zgodnie z układem:

TEZA – PRZYKŁAD  wraz z rozwinięciem  – ARGUMENT ZBUDOWANY na podstawie przykładu

Warto zilustrować oba omówione wyżej sposoby:

SPOSÓB 1.

wzór

opis

Pomagając innym, można uszczęśliwić nie tylko inne osoby, ale i samych siebie. Bezinteresowna pomoc drugiemu człowiekowi może przynieść mnóstwo radości i satysfakcji. Przekonał się o tym Ebenezer Scrooge, główny bohater opowiadania „Opowieść wigilijna” Charlesa Dickensa. Człowiek ten przez całe swoje życie był skąpy i obojętny na krzywdę innych. Nie dbał o właściwe relacje z siostrzeńcem, źle traktował swojego pracownika, Boba Cratchita. Nigdy nikomu nie pomagał, ponieważ był egoistą, dla którego liczyły się jedynie pieniądze. Jego życie zmieniło się, gdy pewnej wigilijnej nocy odbył niezwykłą podróż w przeszłość, teraźniejszość i przyszłość, w której towarzyszyły mu duchy Bożego Narodzenia. Mężczyzna zrozumiał swoje błędy i odtąd starał się być dobrym człowiekiem. Przekazał na rzecz ubogich dużą sumę pieniędzy, dał podwyżkę swojemu pracownikowi i pomógł w leczeniu jego chorego synka – Tima. Bezinteresowna pomoc i troska, którą zaczął otaczać innych sprawiły, że sam poczuł się naprawdę szczęśliwy.

Argument zostaje przedstawiony już w pierwszym zdaniu, dalej pojawia się ilustracja argumentu w postaci przywołania konkretnej sytuacji z tekstu literackiego.

SPOSÓB 2.

wzór

opis

Widmo Złego Pana, jeden z duchów, który pojawia się podczas obrzędu dziadów w dramacie Adama Mickiewicza, również przekonuje się, jak ważną rolę w życiu człowieka powinna odgrywać bezinteresowna pomoc potrzebującym. Za życia był okrutnym gospodarzem wioski, który krzywdził swoich poddanych. Kazał wychłostać na śmierć głodnego chłopca, który zerwał jabłka w jego sadzie, nie pomógł też kobiecie z dzieckiem, wypędzając ją na mróz i skazując tym samym na pewną śmierć. Za swoje przewinienia bohater cierpi po śmierci okrutne męki głodu i pragnienia, szarpany przez ptaki nocne – duchy swoich ofiar.  Z dramatu płynie więc nauka: jeśli człowiek jest egoistą nieczułym na ludzką krzywdę, czeka go kara. Największym przewinieniem w stosunku do drugiego człowieka jest brak miłosierdzia i obojętność na ludzką krzywdę. Takich win nie można już niczym odkupić.

Najpierw przywołany zostaje przykład, zanalizowana konkretna sytuacja, na bazie której zostaje wysunięty wniosek w postaci argumentu.

Teraz pora na zadanie dla uczniów:

Podzielcie się na dwie grupy. Przygotujcie akapit zawierający argument zilustrowany przykładem według dwóch odrębnych schematów. W argumentacji odwołajcie się do rzeczywistych wydarzeń i własnych doświadczeń. Na koniec porównajcie zredagowane przez siebie akapity.

TEZA: Moim zdaniem dobrze jest mieć przyjaciela.

I GRUPA: Najpierw podajcie (wraz z rozwinięciem) przykład i na jego podstawie zbudujcie argument w postaci wniosku.

II GRUPA: Najpierw podajcie argument, który potwierdzicie właściwym przykładem (wraz z rozwinięciem).

PROBLEM NR 6: CO TO ZNACZY „FUNKCJONALNE WYKORZYSTANIE UTWORU LITERACKIEGO”?

Uczniowie często zapominają o tym, że argumentacja powinna być wnikliwa. Odwołując się do lektury, nie wystarczy podać powierzchownych informacji. Nie można też streszczać utworu, do którego się odwołujemy. Warto więc wyjaśnić uczniom, co to znaczy FUNKCJONALNE WYKORZYSTANIE UTWORU.

POMYSŁ NA ROZWIĄZANIE PROBLEMU

Może pomóc proste ćwiczenie: bierzemy na warsztat jedną lekturę obowiązkową i kilka tematów rozprawek. Uczniowie w grupach rozpracowują, w jaki sposób wykorzystają znajomość tego utworu do realizacji konkretnego tematu. W ten sposób uzmysłowimy im, że nie wystarczy znać treści utworu – trzeba wyselekcjonować z niego to, co jest potrzebne – omówić takie wątki, które istotnie wspierają tok rozumowania i dobrze ilustrują temat.

PRZYKŁADOWE ZADANIE

Tekst: „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza

POLECENIE: Zredagujcie krótką notatkę na temat tego, w jaki sposób wykorzystacie znajomość  powyższego utworu do realizacji konkretnego tematu rozprawki.

TEMATY:

1. Czy w życiu należy się kierować sercem, czy rozumem?
2. Miłość czasem przynosi szczęście, a niekiedy cierpienie.
3. „A jeśli komu droga otwarta do nieba, / Tym, co służą Ojczyźnie”. Napisz rozprawkę, w której ustosunkujesz się do słów Jana Kochanowskiego.
4. Czy zgadzasz się z powiedzeniem, iż „grzeczność nie jest nauką łatwą ani małą”?
5. „Zgoda buduje, niezgoda rujnuje” – czy zgadzasz się z tym stwierdzeniem?
6. Przyroda niejedno ma oblicze. Napisz rozprawkę, w  której udowodnisz, że przyroda w utworach literackich przedstawiona jest na różne sposoby.

Każda grupa powinna odczytać efekty swojej pracy na forum. W ten sposób uświadomimy uczniom, że jeden utwór może nam posłużyć do realizacji różnych tematów.

PROBLEM NR 7: CO ZROBIĆ, BY NIE POPEŁNIAĆ BŁĘDÓW RZECZOWYCH?

Moi uczniowie boją się, że odwołując się do konkretnego utworu literackiego zorientują się, że nie pamiętają np. imienia bohatera, który będzie kluczowym elementem w realizacji przykładu w rozprawce. I co wtedy?

POMYSŁ NA ROZWIĄZANIE PROBLEMU

Tłumaczę uczniom, że dzięki stosowaniu synonimów i parafraz mogą uniknąć błędów rzeczowych:

Jeśli nie jesteś pewien, do jakiego gatunku literackiego należy utwór, który przywołujesz w swojej pracy, możesz ograniczyć się do ogólnej informacji, np.: w sformułowaniu: W komedii Aleksandra Fredry pt. „Zemsta” wyraz komedia możesz zastąpić słowem utwór.

Jeśli nie pamiętasz imienia bohatera, zastąp je parafrazą: Balladyna – żona Kirkora, siostra Aliny; Marek Winicjusz – ukochany Ligii itd. Lepiej pokusić się wówczas o ogólne sformułowanie niż ryzykować błędem rzeczowym, który będzie skutkował zabraniem punktów np. w kategorii Kompetencje literackie i kulturowe.

Możemy wdrożyć takie zadanie – wypisujemy imiona wszystkich bohaterów lektur obowiązkowych i prosimy uczniów o dopisanie do nich opisów synonimicznych, którymi mogliby zastąpić to imię:

Tadeusz Soplica – narzeczony Zosi, syn Jacka Soplicy, bratanek Sędziego

Wacław – syn Rejenta Milczka, ukochany Klary itd.

Na koniec wspomnę, że warto też zadbać o to, żeby uczniowie znali kryteria oceny rozprawki na egzaminie ósmoklasisty. Bardzo istotne jest tutaj budowanie świadomości uczniów – unikną błędów, jeśli będą wiedzieć, czego dokładnie się od nich oczekuje.  Owszem , pochłania to wiele czasu na początku, ale warto budować świadomość dzieci – tylko w taki sposób będą mogły sprostać kryteriom oceny.

Na początku można podczas pierwszych prób redakcyjnych wręczyć im taką „ściągę”:

AKAPIT 1. a) Wprowadzenie do tematu – rozważania na temat słowa – klucza. b) Wprowadzenie tezy: Uważam, że /Sądzę, że / Jestem przekonany, że/ Według mnie / Zgadzam się z twierdzeniem, że … lub wprowadzenie hipotezy: Wydaje mi się, że / Nie jestem pewien, czy / Przypuszczam, że… c) Zapowiedź dalszych rozważań np. Świadczą o tym liczne przykłady z literatury./Przekonują o tym przykłady z utworów literackich. / Postaram się to udowodnić, odwołując się do przykładów literackich.

AKAPIT 2. Podajesz pierwszy argument oraz uzasadniasz go konkretnym przykładem z tekstu literackiego (z lektury), np.: W pierwszej kolejności należy podkreślić, że / Zacznę od tego, że … (Kto – autor)  w książce pt. (tytuł) bardzo dobrze pokazuje,

AKAPIT 3. Podajesz drugi argument oraz uzasadniasz go konkretnym przykładem z lektury np.: Nie należy zapominać również o tym, że… Doskonałym przykładem jest utwór…/ Zrozumiał to…(kto?), bohater utworu (tytuł i autor)…

AKAPIT 4. Podajesz trzeci argument oraz uzasadniasz go konkretnym przykładem z tekstu literackiego (z lektury), np.: Na koniec warto również wspomnieć o tym, że… Przykładem tego (są / jest)…

AKAPIT 5. Podsumowanie rozważań: a) powtórzenie tezy b) wnioski ogólne Dotychczasowe rozważania pozwalają wyciągnąć wniosek, że… / Jak wynika z przywołanych przeze mnie przykładów,… / Z moich rozważań wynika, że… / Przedstawione przeze mnie argumenty potwierdzają, że…

W klasie ósmej poświęcam już czas na dokładne objaśnienie kryteriów egzaminacyjnych.

A może Państwa uczniowie sygnalizują inne problemy? Jeśli tak, proszę wspomnieć o nich w komentarzu – spróbuję aktualizować wpis.